آزمون اندیس ( عدد ) صابونی

عدد صابونی و اندیس صابونی دو شاخص مهم برای ارزیابی کیفیت چربی ها و روغن ها هستند. این شاخص ها نشان دهنده میزان اسیدهای چرب آزاد موجود در نمونه می باشند.

عدد صابونی:

مقدار میلی گرم هیدروکسید پتاسیم (KOH) لازم برای صابونی کردن یک گرم چربی یا روغن است.
به عبارت دیگر، نشان دهنده قدرت اسیدی یک چربی یا روغن است.
هر چه عدد صابونی یک چربی یا روغن بیشتر باشد، اسیدیته آن بیشتر و به هیدروکسید پتاسیم بیشتری برای خنثی شدن اسیدهای چرب آزاد آن نیاز است.

اندیس صابونی:

عدد صابونی بر حسب میلی گرم KOH در هر گرم چربی یا روغن را اندیس صابونی می گویند.
از اندیس صابونی برای مقایسه مستقیم اسیدیته چربی ها و روغن های مختلف با وزن مولکولی متفاوت استفاده می شود.
آزمون SPOT TEST یا غنی سازی در آرد

کاربردهای عدد و اندیس صابونی:

کنترل کیفیت چربی ها و روغن ها:

برای اطمینان از اینکه چربی یا روغن در محدوده مشخصات استاندارد قرار دارد.
برای تشخیص تقلب در چربی ها و روغن ها.
ارزیابی کیفیت: عدد صابونی بالا نشان دهنده فساد هیدرولیز چربی یا روغن و در نتیجه کیفیت پایین آن است.
تشخیص نوع چربی: چربی ها و روغن های مختلف به طور طبیعی دارای عدد صابونی متفاوتی هستند. با اندازه گیری عدد صابونی می توان نوع چربی یا روغن را تشخیص داد.

تشخیص فاسد شدن چربی ها و روغن ها:

با افزایش اسیدیته، عدد و اندیس صابونی نیز افزایش می یابد.
افزایش عدد و اندیس صابونی می تواند نشان دهنده فاسد شدن چربی یا روغن باشد.
اندیس صابونی برای چربی ها و روغن های سالم در محدوده 190 تا 200 است.
کاهش اندیس صابونی نشان دهنده فساد و رانسیدگی چربی یا روغن است.
افزایش اندیس صابونی می تواند نشان دهنده وجود ناخالصی در چربی یا روغن باشد.

فرمولاسیون شوینده ها:

از عدد و اندیس صابونی برای تعیین مقدار قلیایی مورد نیاز برای تولید صابون استفاده می شود.
تست کیفیت (دورریز) روغن خوراکی چیست ؟
دستگاه سنجش کیفیت روغن Atago DOM-24

آزمون اندازه گیری عدد و اندیس صابونی

هدف:
تعیین عدد صابونی (Saponification Value)
تعیین اندیس صابونی (Saponification Index)

اصول آزمایش:

در این آزمایش، نمونه چربی با محلول هیدروکسید پتاسیم به طور کامل صابونی می شود.
سپس، اسید هیدروکلریک اضافی باقیمانده هیدروکسید پتاسیم را خنثی می کند.
با تیتراسیون محلول با محلول سود، مقدار هیدروکسید پتاسیم مصرف شده در واکنش صابونی شدن تعیین می شود.
روش ژربر در صنایع لبنی

وسایل و مواد لازم:

بشر
ارلن
بورت
پیپت
فنول فتالئین
اتانول 95%
هیدروکسید پتاسیم 0.5 نرمال
اسید هیدروکلریک 0.5 نرمال
سود 0.1 نرمال
نمونه چربی

مراحل انجام آزمایش:

آماده سازی نمونه:
2 گرم از نمونه چربی را در بشر توزین کنید.
25 میلی لیتر اتانول 95% به آن اضافه کنید و به خوبی مخلوط کنید.
صابونی شدن:
50 میلی لیتر هیدروکسید پتاسیم 0.5 نرمال به مخلوط اضافه کنید.
به مدت 30 دقیقه در حمام آب جوش گرم کنید.
3 قطره فنول فتالئین به محلول اضافه کنید.
خنثی سازی:
اسید هیدروکلریک 0.5 نرمال را به آرامی به محلول اضافه کنید تا رنگ صورتی آن به طور کامل از بین برود.
تیتراسیون:
با استفاده از بورت، محلول سود 0.1 نرمال را به محلول اضافه کنید تا رنگ صورتی ملایمی به مدت 30 ثانیه پایدار بماند.

محاسبات:

1. عدد صابونی:

عدد صابونی = (V1 * N1 * 56.1) / W

V1: حجم محلول سود 0.1 نرمال مصرف شده (بر حسب میلی لیتر)
N1: نرمالیته محلول سود 0.1 نرمال
W: وزن نمونه چربی (بر حسب گرم)
56.1: جرم مولی هیدروکسید پتاسیم

2. اندیس صابونی:

اندیس صابونی = عدد صابونی / 1000

نکات:
تمام ظروف و مواد آزمایشگاهی باید تمیز و خشک باشند.
از محلول های با کیفیت و استاندارد استفاده کنید.
در حین انجام آزمایش دقت لازم را به عمل آورید.

جدول عدد و اندیس صابونی برخی چربی ها و روغن ها:

چربی/روغن	عدد صابونی	اندیس صابونی
روغن نارگیل	251-260	251-260
روغن زیتون	184-195	184-195
روغن بادام	190-195	190-195
روغن ذرت	187-193	187-193
کره	220-230	220-230