آزمایش اندازه گیری اندیس یدی در روغن

اندیس یدی (یا عدد یدی) شاخصی برای میزان اسیدهای چرب غیراشباع موجود در روغن یا چربی است. این اسیدها به دلیل داشتن پیوندهای دوگانه، قادر به جذب ید هستند. هر چه مقدار ید جذب شده بیشتر باشد، اندیس یدی نیز بیشتر خواهد بود. به عبارت دیگر، اندیس یدی نشان می دهد که چه مقدار ید توسط 100 گرم از آن چربی یا روغن جذب می شود.

اهمیت اندازه گیری اندیس یدی

کیفیت روغن: اندیس یدی بالا نشان دهنده وجود اسیدهای چرب غیراشباع بیشتر و در نتیجه کیفیت و پایداری کمتر روغن است. چربی هایی با اندیس یدی بالا، پایداری کمتری دارند و زودتر فاسد می شوند.
کاربرد روغن: روغن هایی با اندیس یدی بالا برای مصارف خوراکی مناسب نیستند و بیشتر در مصارف صنعتی کاربرد دارند.
تشخیص نوع چربی: چربی های مختلف دارای اندیس یدی متفاوتی هستند. به عنوان مثال، روغن زیتون دارای اندیس یدی 80-88 است، در حالی که روغن کانولا دارای اندیس 120-130 است.
آزمون اندیس ( عدد ) صابونی
روش ژربر در صنایع لبنی
تست کیفیت (دورریز) روغن خوراکی چیست ؟
دستگاه سنجش کیفیت روغن Atago DOM-24

روش های اندازه گیری اندیس یدی

روش هانوس

این روش متداول ترین روش برای اندازه گیری اندیس یدی است. در این روش، از محلول ید و کلرید جیوه در اتانول استفاده می شود.

اصول روش:

در این روش، مقدار مشخصی از نمونه روغن یا چربی در محیط اسیدی با محلول هانوس مخلوط می شود. ید موجود در محلول هانوس به باندهای دوگانه اسیدهای چرب غیراشباع اضافه شده و با آنها ترکیب می شود. ید اضافی باقیمانده در محلول با محلول تیوسولفات سدیم تیتراسیون می شود. از اختلاف حجم محلول هانوس مصرفی و حجم تیوسولفات سدیم  می توان به مقدار ید جذب شده توسط نمونه و در نهایت اندیس یدی آن پی برد.

مراحل انجام آزمایش:

آماده سازی مواد و تجهیزات:
محلول هانوس (ید و بروم در اسید استیک)
محلول تیوسولفات سدیم با غلظت مشخص
نشاسته به عنوان معرف
بورت
پیپت
ارلن مایر
ترازو
وزن کردن نمونه:
حدود 0.25 گرم از نمونه روغن یا چربی را با دقت توزین کنید و در ارلن مایر قرار دهید.
اضافه کردن محلول هانوس:
10 میلی لیتر کلروفرم و 25 میلی لیتر محلول هانوس را به نمونه اضافه کنید.
انکوباسیون:
ارلن را به مدت 30 دقیقه در تاریکی و در دمای اتاق قرار دهید.
تیتراسیون:
100 میلی لیتر آب مقطر به ارلن اضافه کنید.
2 قطره معرف نشاسته به محلول اضافه کنید.
محلول تیوسولفات سدیم را از بورت به آرامی به محلول اضافه کنید تا رنگ آبی محلول از بین برود.

محاسبه اندیس یدی:

محاسبات:
حجم ید مصرفی:
V_I = V_H – V_S
گرم ید مصرفی:
W_I = V_I * C_H * M_I
اندازه یدی:
IV = (W_I / W_S) * 100
نکات مهم:
تمام مراحل آزمایش باید با دقت انجام شود.
محلول هانوس سمی و خورنده است، لذا باید با احتیاط کامل از آن استفاده شود.
از ظروف و تجهیزات تمیز و خشک استفاده کنید.
محاسبات را با دقت انجام دهید.

روش ویژر

این روش از محلول ید و برومید پتاسیم در اتانول استفاده می کند.

روش ویژر یکی از روش های متداول برای اندازه گیری اندیس ید است که از معرف ید-کلرید در اسید استیک استفاده می کند.

مراحل کلی این روش به شرح زیر است:

آماده سازی نمونه:
مقدار مشخصی از نمونه چربی (حدود 0.25 گرم) را در یک ارلن مایر توزین کنید.
10 میلی لیتر کلروفرم به آن اضافه کنید.
اضافه کردن معرف:
25 میلی لیتر معرف ید-کلرید را با استفاده از پیپت به ارلن اضافه کنید.
درب ارلن را ببندید و آن را به مدت 30 دقیقه در تاریکی قرار دهید.
تیتراسیون:
10 میلی لیتر محلول یدید پتاسیم 10% و 100 میلی لیتر آب مقطر به ارلن اضافه کنید.
با استفاده از محلول تیوسولفات سدیم 0.1 نرمال، تیتراسیون را تا زمانی که رنگ آبی محلول از بین برود، انجام دهید.

محاسبه:

از فرمول زیر برای محاسبه اندیس ید استفاده کنید:
اندیس ید = (V1 * N * 12.69) / W
V1: حجم تیوسولفات سدیم مصرفی (بر حسب میلی لیتر)
N: نرمالیته تیوسولفات سدیم
W: وزن نمونه چربی (بر حسب گرم)
مزایای روش ویژر:
دقت و صحت بالا
سرعت و سهولت انجام آزمایش
نیاز به تجهیزات و مواد شیمیایی ساده
معایب روش ویژر:
استفاده از معرف های شیمیایی خطرناک مانند ید-کلرید
نیاز به تاریکی برای انجام آزمایش
نکات مهم:
در هنگام انجام آزمایش، از دستکش و عینک محافظ استفاده کنید.
محلول ید-کلرید را در یخچال نگهداری کنید.
از ظروف تمیز و خشک برای انجام آزمایش استفاده کنید.

روش تیتراسیون:

در این روش، از محلول ید و تیوسولفات سدیم استفاده می شود.

مراحل کلی تیتراسیون در آزمایش شاخص ید

آماده سازی نمونه:
نمونه چربی یا روغن در حلال مناسب حل می‌شود.
محلول ید با غلظت مشخص به آن اضافه می‌شود.
تیتراسیون:
محلول تیوسولفات سدیم با غلظت مشخص به تدریج به محلول نمونه اضافه می‌شود.
تا زمانی که رنگ محلول از آبی به بی‌رنگ تغییر کند، تیتراسیون ادامه می‌یابد.

محاسبه:

از حجم تیوسولفات مصرفی برای محاسبه شاخص ید استفاده می‌شود.
نکات مهم:
در این آزمایش از محلول نشاسته به عنوان شاخص استفاده می‌شود.
ید با نشاسته ترکیب شده و رنگ آبی ایجاد می‌کند.
در نقطه پایان تیتراسیون، تمام ید با تیوسولفات واکنش داده و رنگ آبی از بین می‌رود.
شاخص ید بر حسب گرم ید در 100 گرم نمونه چربی یا روغن گزارش می‌شود.
مزایای استفاده از تیتراسیون در آزمایش شاخص ید:
دقت و صحت بالا
سرعت و سهولت انجام
هزینه مناسب
معایب استفاده از تیتراسیون در آزمایش شاخص ید:
نیاز به مهارت و تجربه
نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی